Lamberto Frescobaldi, president en 30e generatie als hoofdwijnproducent Markies de' Frescobaldi , herinnert zich nog levendig de eerste keer dat hij een wijn proefde die werd geproduceerd op het eiland Gorgona, dat ongeveer dertig kilometer van Livorno voor de Ligurische kust van Italië ligt. Sinds 1869 is Gorgona de thuisbasis van de Gorgona Agricultural Penal Colony, een Italiaanse gevangenisboerderij.

De mix van Ansonica en Vermentino De druiven zijn misschien niet op elegante wijze gemaakt, maar ze waren wel veelbelovend. Het werd gemaakt door een ongetrainde wijnmaker: een moslimman genaamd Samir die de wijn zelf nog nooit had geproefd. Het was hem verboden te drinken, zowel vanwege het strafsysteem als vanwege zijn religieuze overtuigingen.

“Je proefde het potentieel”, zegt Frescobaldi. “Je zag dat er iets aan de hand was. Je kon de zee, de salie, het zout en de complexiteit voelen.”

Hij werd verkocht voor het project. Iets meer dan tien jaar later is Gorgona een van de meest opmerkelijke projecten van Marchesi Frescobaldi geworden en een bijzondere passie voor Frescobaldi zelf.

Dit vind je misschien ook leuk: Inheemse druiven luiden een nieuw tijdperk in voor Siciliaanse witte wijn

Hoe het begon

Lang voordat het een gevangenis was, werd het terrein beheerd door de kerk, ‘dus er hebben altijd wijngaarden gestaan’, zegt Frescobaldi. In 1989 nam het Ministerie van Landbouw van de Universiteit van Pisa het project over en plantte in 1999 de specifieke wijnstokken die de wijn voortbrachten die Frescobaldi uiteindelijk zou proeven.

In 2012, jaren nadat de Universiteit van Pisa zich terugtrok uit het project, nam de toenmalige directeur van de gevangenis, Maria Grazia Giampiccolo, contact op met talloze Italiaans wijnhuizen. Ze zocht een potentieel partnerschap om de 2,5 hectare grote wijngaard van het eiland te helpen behouden en het wijnbereidingsprogramma te verbeteren. Frescobaldi was de enige die reageerde.

“Het was al augustus”, zegt hij over zijn eerste bezoek. “De oogst is één keer per jaar, dus het was een kwestie van… als we het wilden doen, laten we er dan voor gaan.” Tien dagen later begon het project serieus. In samenwerking met Samir en een wijnmaker uit Frescobaldi was “het eerste wat we deden een beter beheer van de boomkruinen, het analyseren van de druiven, het opruimen van de kelder en het repareren van een aantal machines”, herinnert hij zich. Bij het rehabiliteren van zowel de wijnmakerij als de gevangengenomen mensen die met Frescobaldi zouden samenwerken, was deze aanpak “niets zo radicaal”, zegt hij. ‘Alleen repareren wat ze hadden.’

Kort daarna werden een paar hectare rode Sangiovese- en Vermentino Nero-wijnen geplant. In 2015 bracht het wijnhuis zijn eerste vintage Gorgona Rosso uit.

Een nationaal ereteken

Volgens verschillende maatstaven is het Gorgona-project een groot succes geweest. Ten eerste kan de gewilde wijn voor ruim $ 100 worden verkocht en is het programma aanzienlijk uitgebreid. De omvang van de wijngaarden is sinds de oprichting meer dan verdubbeld, er wordt gewerkt aan extra aanplantingen en Marchesi Frescobaldi heeft een overeenkomst met de Gorgona Penitentiary tot 2044.

“De Italiaanse minister [van het rechtssysteem] kwam in 2022 voor het eerst op bezoek”, zegt Frescobaldi. “Dus we moeten iets goed doen.”

Maar misschien wel belangrijker is de impact van het wijnbereidingsprogramma op de deelnemers, die in alle opzichten een diep gevoel van trots hebben op hun werk. Ze ontvangen een uurloon en een pensioen, waardoor ze zich een toekomst kunnen voorstellen die verder gaat dan detentie. Frescobaldi herinnert zich een gevangengenomen man die hem, toen hij zijn eerste salaris ontving, vertelde dat hij nog nooit eerder in zijn leven op de loonlijst had gestaan.

“Hij moet in de veertig zijn geweest”, zegt Frescobaldi. Die tastbare cheque betekende alles voor hem. “Hij vertelde me dat zijn kinderen nu konden zeggen dat hun vader geen gevangene in Gorgona was”, voegt Frescobaldi toe. ‘Maar liever dat hun vader in Gorgona voor Frescobaldi werkte.’

Frescobaldi schat dat meer dan 50% van de 150 personen die in het gevangeniswijnmakerijprogramma hebben gewerkt, na hun vrijlating nog minstens een jaar bij Marchesi de’ Frescobaldi zijn blijven werken.

Dit vind je misschien ook leuk: Wijnhuizen waar u voorgoed kunt drinken

Misschien zegt niets meer over het succes van het programma dan het recidivepercentage onder voormalige deelnemers aan het Gorgona-programma. Giuseppe Renna, de huidige directeur van de gevangenis van Gorgona en al 27 jaar een ervaren medewerker van het Italiaanse penitentiaire systeem, zegt dat het nationale recidivepercentage “ongeveer 75% bedraagt.” Dit ligt ruim boven het internationale gemiddelde, dat daar tussenin kan liggen 25% tot 60% afhankelijk van het land.

“Voor Gorgona is het natuurlijk totaal het tegenovergestelde”, zegt hij. Renna schat dat ruim 90% van de gedetineerde mensen die voor Frescobaldi werken nooit meer terugkeert naar het penitentiaire systeem. Het percentage is vergelijkbaar met dat van andere rehabilitatieprogramma's in de gevangenis, waarbij deelnemers een vaardigheid wordt aangeleerd die vertrouwen wekt en hen voorbereidt op terugkeer in de samenleving. “Het systeem gokt op hen, en wij herscheppen burgers”, zegt Renna. “Daar kun je geen prijs op plakken.”

Lessen geleerd in Gorgona

Gorgona is een bevoorrechte plaatsing voor mensen die aan het einde van een lange straf zijn gekomen en blijk hebben gegeven van voorbeeldig gedrag en werkvermogen. Ook de duur van hun straf draagt ​​bij aan het succes van het programma, meent Frescobaldi.

‘Ze zijn erg kwetsbaar’, zegt hij, vergeleken met gedetineerde mensen die maar een paar jaar uitzitten. “Ze hebben weer alles te verliezen.”

Lange straffen betekenen vaak dat de gepleegde misdaden ernstig en vaak gewelddadig van aard waren. Frescobaldi herinnert zich een vroege anekdote uit het partnerschap, een anekdote die hem hielp een noodzakelijke mentaliteit te ontwikkelen. Eén man had Frescobaldi benaderd met het verzoek om bij het wijnproject te worden betrokken. (Alle gedetineerde mensen in Gorgona maken deel uit van een zelfvoorzienend personeelsbestand, hoewel ze niet allemaal betrokken zijn bij de wijnbereiding.) Frescobaldi vroeg een gevangenisbewaker wat de man had gedaan om gevangengezet te worden. Toen hij van zijn misdaad hoorde, was het instinct van Frescobaldi om terug te deinzen.

‘Veroordeel hem niet,’ adviseerde de bewaker. “Hij is al veroordeeld door de autoriteiten en hij zit zijn straf uit. Wie ben jij om er over te oordelen?'

Frescobaldi vraagt ​​niet meer naar de achtergronden van de deelnemers. In plaats daarvan concentreert hij zich op hun bewezen karakter en arbeidsethos, terwijl hij hen voorbereidt op hun terugkeer naar de samenleving. Dat begint met een van de eerste taken die worden toegewezen: snoeien.

“ Snoeien is iets dat psychologisch heel mooi is: wegsnijden wat niet nodig is, een visie hebben op wat de wijnstok kan produceren, en [op een bepaalde manier] snijden zodat je kunt zien waar het kan groeien”, zegt Frescobaldi. Elke dag, als arbeiders zien hoe de wijnstokken op hun zorg reageren, “beseffen ze dat ze onderdeel worden van dit ecosysteem”, voegt hij eraan toe. “Wijnstokken kunnen heel genereus zijn. Ze kunnen overleven, maar ze vertrouwen ook op jou.”

Dit vind je misschien ook leuk: Wijnbouwers hebben een snoeiprobleem: hier is hoe sommigen het proberen op te lossen

Kijkend naar de toekomst

Vanwege het succes van het Gorgona-programma hebben andere gevangenissen – zelfs de staat Washington in de VS en Japan – contact opgenomen met Frescobaldi voor advies. Hij heeft twee belangrijke suggesties: werk met gedetineerde mensen met langere straffen in plaats van kortere, en stop niet met het simpelweg aan het werk zetten van gedetineerde mensen in een wijngaard. Ze moeten ook de wijn maken en tastbare resultaten zien. De wijnen die in deze programma’s worden gemaakt, dragen volgens hem de verhalen van de maker met zich mee. “Het is een boodschap in een fles”, zegt hij.

Hij benadrukt ook het belang van het proces boven het eindresultaat. “Zoek niet naar de voordelen”, zegt hij, zoals wijn van hoge kwaliteit die voor luxe prijzen kan worden verkocht. “Als je de dingen goed doet, komen de voordelen vanzelf. Als je het doet voor erkenning, heb je er geen geduld voor, want het is een dagelijkse bezigheid.”

Wat Gorgona zelf betreft, is de gevangenis van plan het programma verder uit te breiden. De Italiaanse overheid heeft meer ruimte toegewezen om de wijngaarden met nog eens 50% uit te breiden, vanwege haar bewezen staat van dienst op het gebied van succes.

Mensen zijn als wijndruiven, meent Frescobaldi. Ze zijn een product van hun omgeving, ten goede of ten kwade. “We geven mensen een tweede leven”, zegt Frescobaldi. 'Het is geweldig.'